روش‌شناسی بومی و علوم جدید

سهم نجم‌الدوله در انتقال و جذب علوم جدید در دورهٔ قاجار بسیار ارزنده است. ولی چرا در ایران علی‌رغم شکوفایی علوم در قرون گذشته رهیافتی به علوم جدید پیدا نشد، و حتی هنگامی که این علوم از خارج به ایران راه یافت نتوانست در ابتدا در ایران ریشه بدواند. اما پاسخ همه جانبه به طرح معمای نیدهام ابعاد وسیعی را در بر می‌گیرد، که از توان یک فرد خارج است. در اینجا در ابتدا به اهمیت طرح این سؤال اشاره می‌شود و به دنبال آن برخی از پاسخ‌هایی که تاریخ‌نگاران علم در غرب به این معما داده‌اند اجمالاً بررسی و ارزیابی می‌شوند. سپس منطق روشن‌شناسی علوم سنتی در ایران به اختصار مورد بررسی قرار می‌گیرد و استدلال می‌شود که با این روش‌شناسی که در کتاب رساله شمسیه تجویز شده است، دستیابی به علم هیئت جدید، که با کشفیات نیوتن تثبیت و مقبولیت عام یافت، متصور نبود. در خاتمه برای تأیید این استدلال به نظریۀ یکی از علمای عصر قاجار به نام محمد حسین شهرستانی در کتاب آیات بینات مراجعه می‌شود.